Epidemia Covid-19 oraz wybuch wojny w Ukrainie pokazują nam dobitnie, że legislacje unijne nie przygotowują Europy na kryzysy o globalnym wymiarze. Jak sprostać takim wyzwaniom?

Egzamin dla regulacji UE

Przyzwyczailiśmy się do bezpiecznych czasów i to odzwierciedlają nasze przepisy. Nic więc dziwnego, że w trakcie kryzysu pojawia się gorączka opracowania ekstraordynaryjnych rozwiązań tymczasowych, w którą włączają się zarówno zakłady ubezpieczeń oraz krajowi i unijni regulatorzy i nadzorcy. Rozwiązania te tworzą jednak niepewność zarówno dla zakładów ubezpieczeń jak i klientów. Z kolei przygotowanie regulacji bywa czasochłonne, a sama reakcja często spóźniona. Warto zatem zastanowić się, czy nasze dotychczasowe podejście do tworzenia i egzekwowania legislacji unijnych zdaje egzamin wobec wyzwań współczesnego świata.

Legislacje unijne: Brak spójności w UE

Wojna w Ukrainie oraz przyjazd uchodźców postawił nas przed wieloma wyzwaniami. Egzamin zdajemy wzorcowo, w wielu wymiarach – od zaangażowania społecznego poprzez pomoc firm. Ta okazała się szczególnie ważna, z uwagi na duży napływ samochodów zarejestrowanych w Ukrainie, które przekraczają polską granicę. Zgodnie z art. 8 ust. 1 Dyrektywy MID każdy pojazd przebywający na terytorium państwa trzeciego musi (zanim wjedzie na terytorium, na którym obowiązują Traktaty) posiadać ważną zieloną kartę albo świadectwo ubezpieczenia granicznego. Zobowiązanie do weryfikacji posiadania odpowiednich dokumentów przez posiadaczy pojazdów mechanicznych z państw trzecich obciąża głównie państwa graniczne UE. W Polsce problem rozwiązała oferta bezpłatnych ubezpieczeń granicznych. Na poziomie europejskim zetknęliśmy się z brakiem harmonizacji. Każdy z krajów graniczących z Ukrainą przyjął inne rozwiązanie pozwalające na usprawnienie przejazdu pojazdów przez ich granicę.

Polskie rozwiązanie

Polski ustawodawca wprowadził przepis, który potwierdził darmową dystrybucję ubezpieczeń granicznych, zaczęła się już od pierwszych dni wojny. Art. 60 przyjętej 12 marca specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa umożliwia dystrybuowanie jednorazowych darmowych 30-sto dniowych ubezpieczeń granicznych dla posiadaczy pojazdów mechanicznych z Ukrainy przez okres dwóch miesięcy począwszy od 24 lutego. Z kolei likwidacja szkód zostanie w pełni sfinansowana przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Posiadacze pojazdów mechanicznych z Ukrainy będą mogli po tym okresie nabyć odpłatnie nowe ubezpieczenie graniczne na okres od 30 dni do 12 miesięcy. Ubezpieczenia graniczne obowiązują na terytorium całej Unii Europejskiej, czyli także w krajach, do których ostatecznie zdecydują się przemieścić uchodźcy z Ukrainy.

Legislacje unijne: Rozwiązania w państwach graniczących z Ukrainą

Na Węgrzech oferowane jest 3-dniowe darmowe ubezpieczenie graniczne dla posiadaczy pojazdów mechanicznych z Ukrainy, które może być potem przedłużane za symboliczną kwotę – 1.000 Ft (ok. 13 zł) na 30 dni.

W Słowacji i Rumunii zdecydowano się na objęcie posiadaczy pojazdów mechanicznych automatycznym ubezpieczeniem granicznym bez dodatkowych wymogów. Szkody wyrządzone przez pojazdy z Ukrainy będą likwidowane przez tamtejsze fundusze gwarancyjne. Słowacja ponadto ograniczyła zakres ochrony wyłącznie do terytorium swojego kraju.

Rozwiązania pozostałych państw członkowskich

Wojna w Ukrainie zmusiła także pozostałe państwa członkowskie do podjęcia działań ad-hoc, których zgodność z dyrektywą MID może budzić wątpliwości. W Czechach, Austrii i Niemczech przyjęto model zbliżony do słowackiego, który zakłada, że auta z Ukrainy będą z mocy prawa objęte krótkoterminowym ubezpieczeniem komunikacyjnym. Jednakże zakres ochrony wynikający z tego ubezpieczenia będzie ograniczony wyłącznie do terytorium tych państw. Koszty likwidacji szkód będą pokrywane przez tamtejsze ubezpieczeniowe fundusze gwarancyjne lub krajowe biura ubezpieczycieli komunikacyjnych. Rozwiązanie to jest także analizowane przez kraje skandynawskie.

Legislacje unijne: brukselskie wątpliwości

Rozwiązania polegające na ograniczaniu odpowiedzialności wyłącznie do terytorium własnego kraju budzą jednak poważne wątpliwości prawne. Zgodnie z art. 14 lit. (a) dyrektywy MID, państwa członkowskie podejmują niezbędne środki dla zapewnienia, aby wszystkie polisy obowiązkowego ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych obejmowały ochroną za tę samą składkę i przez cały okres obowiązywania umowy całe terytorium Wspólnoty. Do tej pory Komisja Europejska nie wypowiedziała się jednak na temat dopuszczalności ograniczenia obszaru ochrony obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego wyłącznie do obszaru jednego kraju z uwagi na szczególne okoliczności wywołane wojną w Ukrainie. Komisja nie zajęła także stanowiska w sprawie braku konieczności zawierania umowy ubezpieczenia granicznego w celu przyśpieszenia przejazdu samochodów zarejestrowany w Ukrainie przez granicę państw członkowskich UE.

Legislacje unijne: siła wyższa?

W tej sytuacji z pomocą może przyjść powołanie się na siłę wyższą, jaką jest wojna w Ukrainie jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

Pojęcie „siły wyższej” nie zostało zdefiniowane przez żaden z traktatów i konwencji Unii Europejskiej. Niemniej Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wielokrotnie podnosił, że siła wyższa stanowi podstawową zasadę prawa wspólnotowego (C-12/92 – Huygen and Others). Trybunał orzekał jednak, że ponieważ pojęcie siły wyższej nie ma tego samego zakresu w różnych dziedzinach stosowania prawa wspólnotowego, jego znaczenie należy określić poprzez odniesienie do kontekstu prawnego, w którym ma ono funkcjonować (C-124/92 – An Bord Bainne and Inter-Agra v Intervention Board for Agricultural Produce)). W przeciwieństwie jednak do epidemii Covid-19, która wpłynęła w podobnym zakresie na wszystkie państwa członkowskie, wybuch wojny w Ukrainie nie ma jednakowego wpływu na wszystkie państwa członkowskie i najbardziej dotyka kraje graniczące z Ukrainą, gdzie większość uchodźców szuka schronienia.

Problem ukraińskiego prawa jazdy

W części krajów członkowskich UE w ogóle nie dystrybuuje się ubezpieczeń granicznych albo ich oferta jest bardzo ograniczona, ponieważ do tej pory nie było potrzeby sprzedawania tego rodzaju polis. Warto także wskazać, że nie wszystkie państwa członkowskie respektują ukraińskie prawo jazdy, ponieważ nie są sygnatariuszami Konwencji wiedeńskiej o ruchu drogowym z 8 listopada 1968 r. Ukraińscy kierowcy nie będą w ogóle mogli kierować pojazdami w tych krajach.

Dziurawa dyrektywa MID

Podczas prac nad niedawno zakończoną nowelizacją dyrektywy MID w ogóle nie analizowano ryzyka systemowego związanego z działaniami wojennymi w krajach graniczących z UE i związanego z tym napływu samochodów, których kierowcy nie posiadają zielonej kraty bądź ubezpieczenia granicznego na terytorium UE. Okoliczność tę trzeba będzie jak najszybciej uwzględnić w przyszłych pracach nad dyrektywą. Adyrektywa MID jest tylko jednym z wielu przykładów legislacji, które nie są wystarczające w kryzysowych sytuacjach. Co więcej, prace nad wszystkimi innymi regulacjami unijnymi nie brały takiego ryzyka pod uwagę i tylko kwestią czasu są kolejne problemy, z którymi będziemy się mierzyć.

Legislacje unijne: co dalej?

Nowe wyzwania globalne wymagają zatem przyjęcia nowej perspektywy w przyszłych pracach legislacyjnych pozwalających na efektywne ich działanie podczas sytuacji kryzysowych. Ważne jest, abyśmy jako polska branża ubezpieczeniowa, szczególnie w obliczu ostatnich doświadczeń, podjęli odpowiednie inicjatywy i przedstawiali nasz punkt widzenia. Polska perspektywa musi wybrzmiewać podczas przyszłych prac legislacyjnych w Brukseli, aby usprawnić wadliwie funkcjonujące do tej pory regulacje. Tak, by działały nie tylko w czasach spokoju, nie stanowiły namiarowych wymogów, ale też, by były możliwe do zastosowania w czasie kryzysu. Zapraszam do współpracy i dzielenia się opiniami.