Regres nietypowy ubezpieczyciela jako instrument prewencji w ruchu drogowym
DOI: https://doi.org/10.33995/wu2025.1.2
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest tzw. regres nietypowy w obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Terminem tym określa się roszczenie ubezpieczyciela do ubezpieczonego będącego sprawcą wypadku drogowego o zwrot wypłaconego odszkodowania, jeżeli spowodował on wypadek w szczególnie rażących i nagannych sytuacjach wskazanych w ustawie, np. po użyciu alkoholu lub środków odurzających, bez wymaganych uprawnień lub w razie ucieczki z miejsca wypadku. Podstawą prawną roszczeń regresowych ubezpieczyciela wobec ubezpieczonego jest art. 43 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych z 2003 roku.
Regres nietypowy rodzi szereg problemów takich, jak charakter prawny regresu, termin przedawnienia, czy dopuszczalność regresu do następców prawnych sprawcy wypadku. Zasadniczym wątkiem artykułu jest analiza wpływu regresu nietypowego na zapobieganie wypadkom drogowym przez prowadzących pojazdy mechaniczne poprzez stymulowanie ich do zwiększonej troski i ostrożności na drodze za pomocą instrumentów prawno-ubezpieczeniowych. Stosowanie regresu nietypowego jest fakultatywne, ale biorąc pod uwagę jego funkcje, a zwłaszcza funkcję prewencyjno-wychowawczą, uzasadniony jest postulat szerszego korzystania z regresu nietypowego w praktyce ubezpieczeniowej. Dzięki tej instytucji kierujący pojazdem mechanicznym, który dopuszcza się szczególnie rażących i nagannych zachowań w ruchu drogowym, nie będzie czuł się bezkarny, gdyż mimo posiadania polisy OC może zostać obciążony ciężarem wyrządzonej szkody.
Słowa kluczowe
Bibliografia
Bednarczyk T.H., Jańska A., Krzyszczak B., Funkcja kompensacyjna regresu na przykładzie ubezpieczeń OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, „Zarządzanie i Finanse” 2016, t. 14, nr 3, cz. 1.
Bieniek G., Odpowiedzialność cywilna za wypadki drogowe, LexisNexis, Warszawa 2006.
Bucoń P., Odpowiedzialność cywilna uczestników wypadku komunikacyjnego, Wolters Kluwer, Warszawa 2008.
Buczkowski S., Z zagadnień regresu, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1952, nr 12.
Cudna-Wagner A., Odpowiedzialność odszkodowawcza ubezpieczyciela, Kodeks, Warszawa 2002.
Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, Brzozowski A., Safjan M., Skowrońska-Bocian E. [opr.], Wolters Kluwer, Warszawa 2009.
Dąbrowska-Kardas M., Kardas P., Odpowiedzialność za spowodowanie wypadku komunikacyjnego w świetle regulacjo nowego Kodeksu karnego z 1997 r. Część II, „Palestra” 1999, nr 3–4.
Długosz Z., Wpływ funkcji przepisów o regresie nietypowym w ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych na ich interpretację, [w:] Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – nowe spojrzenie na znaną instytucję, Orlicki M., Pokrzywniak J., Raczyński A. [red.], Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2021.
Dybała G., Szpyt K., Komentarz do art. 43 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, [w:] Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnych i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2022
Fuchs D., Considerations on insurance recourse and the status of the consumer in motor third-party liability insurance – comments on the background of the preliminary inquiry submitted to the Court Of Justice of the EU by the rajonen sad in Sofia, Bulgaria, on June 26,2023 – ZD ‘BUL INS’ AD vs PV [Case C-387/23, BUL INS], „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2024, nr 2.
Fuchs D., Implikacje spełnienia świadczenia kulancyjnego przez ubezpieczyciela wszczególności dla prawa regresu wobec sprawcy szkody, „Przegląd Prawa Handlowego” 2009, nr 7.
Grzembka P., Regres ubezpieczeniowy – zagadnienia wybrane, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2020, nr 3.
Handschke J., Funkcje i zasady ubezpieczeń gospodarczych, [w:] Ubezpieczenia gospodarcze, Sangowski T. [red.], Poltext, Warszawa 1998.
Handschke J., Mogilski W., Sangowski T., Prewencja a ubezpieczenia, w świetle polskiej teorii i praktyki ubezpieczeniowej(referat Polski na V Światowy Kongres Prawa Ubezpieczeniowego AIDA – Madryt 1978), Studia Ubezpieczeniowe. Tom IV, Warszawa–Poznań 1979.
Janicki M., Charakter prawny regresu nietypowego, „Przegląd Sądowy” 2022, nr 7–8.
Kędzierska-Cieślakowa A., Zagadnienie funkcji prawa cywilnego w związku z unormowaniem odszkodowania w ustawodawstwie polskim, [w:] Odpowiedzialność cywilna za wyrządzenie szkody (zagadnienia wybrane), Grzybowski S.[red.], PWN, Warszawa 1969.
Kiziewicz E., Roszczenie zwrotne zakładu ubezpieczeń, „Monitor Ubezpieczeniowy” 2009, nr 39.
Kodeks cywilny. Komentarz. Tom V, Habdas M., Fras M. [red.], Wolters Kluwer, Warszawa 2019.
Kowalewski E., Regres ubezpieczeniowy, [w:] Kowalewski E., Fuchs D., Mogilski W.W., Serwach M., Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2006.
Kowalewski E., Sangowski T., Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz, LexisNexis, Warszawa 2004.
Kowalewski E., Serwach M., Kulancja ubezpieczeniowa, „Prawo Asekuracyjne” 2008, nr 3.
Krajewski M., Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej według kodeksu cywilnego, Wolters Kluwer, Warszawa 2011.
Krzewicki M., Charakter prawny regresu ubezpieczeniowego na tle pojęcia regresu w prawie cywilnym, „Monitor Prawniczy” 2013, nr 2.
Lewaszkiewicz-Petrykowska B., Wyrządzenie szkody przez kilka osób, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1978.
Ludwichowska K., Odpowiedzialność cywilna i ubezpieczeniowa za wypadki samochodowe, TNOiK, Toruń 2008.
Ludwichowska K., Przepisy kodeksu cywilnego a regulacje ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych w zakresie ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, „Rozprawy Ubezpieczeniowe” 2008, nr 5(2).
Marek W., Roszczenie regresowe ubezpieczyciela w systemie odpowiedzialności odszkodowawczej według prawa polskiego, „Studia Iuridica” 1975, nr III.
Maśniak D., Komentarz do art. 43 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, [w:] Kontrakty na rynku ubezpieczeń, Komentarz do przepisów i warunków ubezpieczenia, Fuchs D., Malinowska K., Maśniak D. [red.], Wolters Kluwer, Warszawa 2020.
Mazurczak Ł., Przedawnienie nietypowego roszczenia regresowego zakładu ubezpieczeń, „Rozprawy Ubezpieczeniowe” 2016, nr 22(3).
Misztal-Konecka J., Regres nietypowy w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, „Monitor Prawniczy” 2010, nr 15.
Mogilski W.W., Prewencja – niedoceniana funkcja ubezpieczeń, [w:] O dobre prawo dla ubezpieczeń. Księga Jubileuszowa Profesora Eugeniusza Kowalewskiego, Bagińska E., Mogilski W.W., Wałachowska M. [red.], TNOiK, Toruń 2019.
Mogilski W.W., Prewencja ubezpieczeniowa – zagadnienia prawne, PWN, Warszawa 1980.
Mogilski W.W., Systematyka form i metod prewencji ubezpieczeniowej, Studia Ubezpieczeniowe. Tom IV, PWE, Warszawa–Poznań 1979.
Mogilski W.W., Zestawienie ubezpieczeń obowiązkowych sensu stricto, [w:] Stan ubezpieczeń obowiązkowych w Polsce (wykaz z komentarzem), Kowalewski E. [red.], „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2015, nr 1 (suplement).
Niemiec M., Przestępstwo wypadku drogowego w pytaniach i odpowiedziach, Wolters Kluwer, Warszawa 2019.
Niezgoda K., [w:] Miaskowski J., Niezgoda K., Skawiński P., Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK. Komentarz, CH Beck, Warszawa 2012.
Ohanowicz A., Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela, „Studia Cywilistyczne” 1969, t. XIII–XIV.
Orlicki M., Pokrzywniak J., Raczyński A., Obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz–Poznań 2007.
Orlicki M., Ubezpieczenia obowiązkowe, Wolters Kluwer, Warszawa 2011.
Pacura M., Krudysz M., Charakter roszczenia Zakładu Ubezpieczeń o zwrot odszkodowania wypłaconego z tytułu ubezpieczenia OC, LEX/el.2019.
Pokrzywniak J., Kilka uwag o regresie nietypowym w ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, [w:] Aktualne problemy ubezpieczeń komunikacyjnych, Koch A. [red.], CH Beck, Warszawa 2008.
Poprawski R., Przedawnienie roszczenia zakładu ubezpieczeń z regresu nietypowego w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego,„Prawo Asekuracyjne” 2017, nr 4.
Raczyński A., Instytucja regresu nietypowego (szczególnego) na tle konstrukcji ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, [w:] Ubezpieczenia gospodarcze. Wybrane zagadnienia prawne, Gnela B. [red.], Wolters Kluwer, Warszawa 2011.
Sangowski T., Regres ubezpieczeniowy, PWE, Warszawa 1977.
Serwach M., Komentarz do art. 17 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, [w:] Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz. Tom I, Brodecki Z., Serwach M., Glicz M. [red.], Wolters Kluwer, Warszawa 2010.
Serwach M., Recourse Claims between the Parties to the Liability Insurance Contract, „Prawo Asekuracyjne” 2017, nr 2.
Serwach M., Roszczenia regresowe ubezpieczyciela w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej, [w:] Czynić postęp w prawie. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesor Birucie LewaszkiewiczPetrykowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2017.
Stefański R.A., Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu i w komunikacji, Rozdział XX i XXI Kodeksu karnego. Komentarz, CH Beck, Warszawa 2000.
Szpunar A., O funkcjach odpowiedzialności cywilnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej” 1974, nr 1.
Szpunar A., Roszczenie zwrotne zakładu ubezpieczeń przeciwko kierowcy pojazdu, „Palestra” 1993, nr 7–8.
Szpunar A., Wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela, Zakamycze, Kraków 2000
Warkałło W., Odpowiedzialność odszkodowawcza – funkcje, rodzaje, granice, PWN, Warszawa 1962.
Wasilewski A., Regres ubezpieczyciela OC wobec posiadacza pojazdu mechanicznego w kontekście zatrzymania mu prawa jazdy, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2018, nr 3.
Wąsiewicz A., Obowiązkowe ubezpieczenie OC oraz odpowiedzialność cywilna posiadacza i kierowcy pojazdu mechanicznego, Wydawnictwo Ławica, Warszawa–Poznań 1993.
Wąsiewicz A., Ubezpieczenia komunikacyjne, Orlicki M., Wąsiewicz M. [opr.], Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz–Poznań 1995.
Wilejczyk M., Funkcje prawa deliktów we współczesnym społeczeństwie, [w:] Prawo deliktowe wobec nowych technologii, Machnikowski P. [red.], Wolters Kluwer, Warszawa 2023.
Wojciechowski J., Ubezpieczeniowy regres nietypowy ma podstawie art. 43 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, „Prawo Asekuracyjne” 2022, nr 3.
Wolak G., Czy regres nietypowy w ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje przeciwko spadkobiercom kierującego pojazdem?, „Prawo Asekuracyjne” 2012, nr 4.
Wójtowicz E., Glosa do uchwały SN z dnia 16 listopada 2012 r. III CZP 61/12 „Rozprawy Ubezpieczeniowe” 2013, nr 15(2).
Wypadki drogowe w Polsce w 2023 roku, Raport KG Policji, Warszawa 2024.