Prezes UOKiK wszczął postępowania wyjaśniające wobec 4 zakładów ubezpieczeń (choć nie wyklucza kolejnych), których celem jest sprawdzenie, na jakich zasadach kierowcom udostępniane są pojazdy zastępcze oraz “czy firmy ubezpieczeniowe nie zaniżają kosztów ich wynajmu”.

Szczególna uwaga ma być poświęcona zagadnieniom, na które wg UOKiK najczęściej skarżą się konsumenci:

• Ograniczanie czasu, na jaki poszkodowanym zapewniany jest pojazd zastępczy. (wyłącznie technologiczny czas naprawy, pomijanie okresu oczekiwanie na przyjęcie pojazdu do naprawy, kosztorys czy dostawę niezbędnych części).
• Obniżanie stawek za wynajem pojazdu poprzez uwzględnianie jedynie stawek firm współpracujących z zakładem ubezpieczeń w sytuacji, gdy poszkodowany skorzysta z oferty innego przedsiębiorcy. UOKiK twierdzi, że konsumenci wskazywali w skargach, że działo się tak również w sytuacjach, gdy nie było możliwości wynajmu auta w firmie współpracującej z ubezpieczycielem, bo np. nie miała ona wolnych pojazdów o klasie odpowiadającej klasie pojazdu uszkodzonego.
• Niekorzystne warunki najmu (np. wysokie kary umowne), co mogło zniechęcać do skorzystania z ich usług.

UOKiK zamierza zbadać, czy “mogło dojść do nieprawidłowości uzasadniających wszczęcie postępowań w sprawie klauzul niedozwolonych lub naruszenia zbiorowych interesów konsumentów“.

W przypadku pkt 1 i 2 próżno szukać klauzul abuzywnych – w ubezpieczeniu OC ppm nie stosuje się ogólnych warunków ubezpieczenia. Warunki ubezpieczenia są w całości regulowane przez ustawę o ubezpieczeniach obowiązkowych (…) oraz kodeks cywilny. Nie może więc być mowy o stosowaniu klauzul abuzywnych.

W przypadku pkt 3 mamy do czynienia z wzorcami umownymi, ale stosowanymi nie przez zakłady ubezpieczeń, a przez wypożyczalnie zapewniające wynajem pojazdu zastępczego. Szukanie tych wzorców umownych u ubezpieczycieli nie bardzo ma sens.

Naruszania zbiorowych interesów konsumentów też trudno się dopatrzeć – poszkodowani zgłaszający roszczenia do ubezpieczyciela z OC ppm nie są konsumentami. Kwestia ta zawsze wydawała się oczywista, ale została również potwierdzona przez SN w uchwale w sprawie o sygnaturze akt III SZP 2/15:

“Poszkodowany będący osobą fizyczną, nieprowadzącą działalności gospodarczej, dochodzący roszczenia od ubezpieczyciela w ramach odpowiedzialności gwarancyjnej z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych nie jest konsumentem […]”

UOKiK twierdzi, że występuje w obronie ubezpieczających, którzy konsumentami są, ale praktyki w zakresie likwidacji szkód z OC ppm mają jedynie hipotetyczny wpływ na ubezpieczających.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 24 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów: “Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy, w szczególności:

1)         (uchylony);

2)         naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji;

3)         nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji;

4)         proponowanie konsumentom nabycia usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów ustalonym z uwzględnieniem dostępnych przedsiębiorcy informacji w zakresie cech tych konsumentów lub proponowanie nabycia tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru”.

Pkt 2 i 4 dotyczą zupełnie innych sytuacji, więc badanie ma sens tylko w zakresie pkt 3 i też tylko w odniesieniu do nieuczciwych praktyk rynkowych.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym:

“Praktyka rynkowa stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów jest nieuczciwa, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu“.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że kwestie, które będą badane przez UOKiK, zostały ujęte w wydanych przez Komisję Nadzoru Finansowego w 2014 r. Wytyczne dotyczące likwidacji szkód z ubezpieczeń komunikacyjnych. Jak więc UOKiK powinien podejść do zagadnień uregulowanych w Wytycznych?

KNF jest organem powołanym do nadzorowania m. in. rynku ubezpieczeniowego. Dwa najważniejsze cele jego działania to dbanie o wypłacalność zakładów ubezpieczeń oraz zabezpieczenie interesów ubezpieczających, ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia. Wytyczne wydał właśnie po to, aby realizować drugi z tych celów.

Jako że KNF jest organem do nadzoru nad tym rynkiem i wydał wytyczne w celu ochrony m.in. ubezpieczających, to wydaje się, że prezes UOKiK nie powinien czynić zarzutu z przyjęcia praktyki zgodnej z wytycznymi KNF. Skoro praktyka jest zgodna z wytycznymi KNF, to nie można jej uznać za sprzeczną z dobrymi obyczajami – zatem nie może stanowić nieuczciwej praktyki rynkowej. Badanie ze strony UOKiK ma sens jedynie w kwestiach, które nie są wprost uregulowane w wytycznych.

Zanim UOKiK zakończy postępowania wyjaśniające KNF wyda Rekomendacje dotyczące likwidacji szkód z ubezpieczeń komunikacyjnych, które mają wyraźną podstawę prawną w ustawie o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Nie wyobrażam sobie sytuacji, że UOKiK nałożyłby karę za praktykę zgodną z rekomendacją KNF.

***

Paweł Stykowski jest radcą prawnym specjalizującym się w prawie usług finansowych, w szczególności prawie ubezpieczeniowym i instrumentów finansowych. Zajmuje się również prawem ochrony konsumentów i kwestiami compliance. Posiada 15-letnie doświadczenie w doradztwie prawnym dla branży finansowej. Przed dołączeniem do DWF był szefem zespołu usług finansowych i compliance w uznanej międzynarodowej kancelarii. Wcześniej pełnił funkcję dyrektora departamentu prawnego i compliance officera w zakładzie ubezpieczeń. W swojej karierze doradzał instytucjom finansowym zarówno z ramienia kancelarii, jak również jako prawnik wewnętrzny.

Pracuje dla wiodących spółek z sektora finansowego. Zajmuje się wdrażaniem nowych przepisów prawa i rekomendacji KNF, doradza przy wyborze modeli dystrybucji ubezpieczeń i ich wdrożeniu. Przygotowuje i weryfikuje projekty ogólnych i szczególnych warunków ubezpieczenia, umów ubezpieczenia oraz dokumentów z nimi związanych. Reprezentuje przedsiębiorców w postępowaniach przed KNF, UOKiK, GIIF, Rzecznikiem Finansowym oraz sądami. W ostatnim czasie koordynował badanie prawne dwóch TFI na zlecenie potencjalnego nabywcy.