12 czerwca Rada Unii Europejskiej w ramach belgijskiej prezydencji osiągnęła porozumienie dotyczące Pakietu Inwestycji Detalicznych (Retail Investment Strategy – RIS). Projekt ten od momentu swojej  publikacji w maju ubiegłego roku budzi wiele kontrowersji rynku. Kompromis otwiera drogę do rozpoczęcia negocjacji w ramach trilogów z Komisją i Parlamentem Europejskim. Nastąpią po wyborze nowej Komisji Europejskiej – najwcześniej w listopadzie i będą trwały także w trakcie polskiej prezydencji w pierwszej połowie 2025 r. Jakie są kluczowe aspekty porozumienia Rady?

Wartość produktu dla klienta, benchmarki i grupowanie porównawcze

Zmiany dotyczące wartości produktu dla klienta (Value for Money – VfM)  oraz unijnych benchmarków wywoływały największe dyskusje w trakcie prac Rady. Utrzymała ona pomysł wprowadzenia unijnych benchmarków oraz grupowania porównawczego opartego na ujednoliconych unijnych standardach. Co więcej Rada postuluje, aby wyniki porównań były dostępne publicznie. Rada chce zatem, aby twórcy produktów porównywali je z unijnymi benchmarkami albo odpowiednią grupą porównawczą (tzw. peer grouping) – czyli podobnymi produktami dostępnymi na rynku.

Grupowanie porównawcze zaproponowane przez Radę ma polegać na porównaniu kosztów, opłat i wyników ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych (Insurance Based Investment Products – IBIPs) z  ich odpowiednikami dostępnymi na rynku. Porównywanie ma uwzględniać kluczowe cechy produktu, czyli m.in. jego rodzaj, poziomy ryzyka, gwarancje, strategie inwestycyjne, cele, zalecane okresy utrzymania, aspekty ESG, częstotliwość składek. W praktyce będzie to oznaczać, że gdy te cechy produktu będą  odbiegać od podobnych produktów, ich twórcy będą musieli uzasadniać odchylenia od produktów grupy porównawczej lub dostosować produkt do wymogów VfM.

Wymagania dotyczące dokumentacji i raportowania

Zgodnie z postulatami Rady, twórcy produktów będą musieli dokumentować przeprowadzone testy i oceny produktów. Raporty powinny szczegółowo opisywać testy produktów, oceny i podjęte działania w celu zapewnienia, że oferowane produkty mają odpowiednią wartość dla klienta. Dokumentacja ta powinna zawierać również wyjaśnienia, dlaczego porównania z innymi produktami nie mogą mieć zastosowania oraz jak w inny sposób oceniono wartość produktu dla klienta. Dodatkowo, raporty dotyczące zgodności z wymogami muszą być dostarczane zarządowi twórcy produktu.

Przejrzystość i raportowanie danych

Rada postuluje zapewnienie większej przejrzystości w ramach zasad ustalania wartości produktu dla klienta. Wszystkie istotne informacje dotyczące ocen VfM muszą być udostępniane dystrybutorom. Ci z kolei nie będą musieli ponownie oceniać wartości produktów dla klienta – będą  jednak mieli obowiązek zapewnić, że produkty spełniają cele i potrzeby grupy docelowej. Ponadto twórcy produktów mogą być zobowiązani do raportowania dodatkowych szczegółowych danych na temat kosztów dystrybucji i prowizji do krajowych organów nadzoru, o ile informacje te nie podlegają już obowiązkom sprawozdawczym.

Rada postuluje też zwiększenie roli EIOPA (Europejski Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych) w wyznaczaniu wartości produktu dla klienta. To właśnie EIOPA ma udostępniać dane dotyczącej grupy porównawczej dla konkretnych produktów. Informacje te mają być także dostępne dla podmiotów zewnętrznych, takich jak instytucje publiczne, środowiska akademickie, dziennikarze i NGO. Co więcej EIOPA będzie mogła pobierać opłaty za udostępniane informacje.

Krajowe i unijne benchmarki nadzorcze

Rada utrzymała krytykowany przez rynek pomysł wprowadzenia unijnych benchmarków. Wyjaśniła przy tym, że benchmarki powinny pełnić rolę narzędzi nadzorczych, a nie mechanizmów regulacji cen. Jednakże metodyka benchmarków miałaby być publicznie dostępna. Rada dopuściła także możliwość stosowania  krajowych benchmarków, o ile zostały opracowane wcześniej. Postawiła jednak warunek, krajowe benchmarki muszą być porównywalne do unijnych odpowiedników i spełniać określone kryteria.

Test najlepszego interesu klienta, zachęty i prowizje

Rada zaproponowała poprawki w zakresie tzw. „testu zachęt”. Między innymi, usunięcie wymogu, aby prowizja dla dystrybutora była wypłacana przed świadczeniem usługi doradztwa (tzw. fee for advice). Zachowała jednak konieczność działania przez pośredników ubezpieczeniowych i zakładów ubezpieczeń uczciwie, sprawiedliwie i profesjonalnie, zgodnie z najlepszym interesem swoich klientów. Wymóg ten nie będzie jednak spełniony, jeśli zachęty będą wypłacane w momencie zawarcia umowy ubezpieczenia lub jeśli są oparte na wolumenie lub wartości sprzedaży produktów.

Test najlepszego interesu również został ulepszony, poprzez np. usunięcie obowiązku przedstawienia klientowi najtańszego oferowanego produktu. Propozycja ta budziła wiele wątpliwości, ponieważ stoi w sprzeczności z koniecznością zapewnienia najbardziej odpowiedniego produktu, który nie zawsze jest najtańszy. W ramach testu najlepszego interesu dystrybutorzy będą musieli oferować produkty pochodzące od jednego lub kilku twórców, które muszą być wystarczająco zróżnicowane pod względem rodzaju, cech i podstawowych aktywów inwestycyjnych, aby zapewnić realizację celów inwestycyjnych klienta. Wymóg ten może być również spełniony poprzez oferowanie jednego produktu inwestycyjnego z odpowiednim zakresem podstawowych aktywów inwestycyjnych, co ma pozwolić na spełnienie wymogów także przez agentów wyłącznych. Jeżeli agenci lub zakłady ubezpieczeń będą rekomendować produkty ubezpieczeniowe z dodatkowymi cechami, muszą wyraźnie podać powód takiej rekomendacji oraz ujawnić w oświadczeniu o odpowiedniości dodatkowe koszty z tym związane.

Test odpowiedniości

W teście odpowiedniości Rada doprecyzowała, że dystrybutorzy nie mogą uznać produktu za odpowiedni dla klienta, jeśli zawiera on cechy, które nie są konieczne do osiągnięcia jego celów inwestycyjnych i generują dla niego dodatkowe koszty. Utrzymała także zaproponowane przez Komisję dodatkowe wymogi dotyczące konieczności oceniania zdolności klienta do ponoszenia strat i tolerancji na ryzyko. Dodatkowe wymogi w tym zakresie z pewnością wydłużą proces sprzedaży.

Wymogi dotyczące ujawniania Informacji

Rada nie zgłosiła poprawek dotyczących wymogów informacyjnych dla dystrybutorów, które zaproponowała Komisja –  czyli  dodatkowych ostrzeżeń o ryzyku inwestycyjnym, co w efekcie może zniechęcać konsumentów do inwestowania. Poparła także standaryzację formatu i treści informacji przedkontraktowych  oraz rocznych sprawozdań. Nowe wymogi informacyjne raczej nie poprawią zrozumienia produktów przez klientów, lecz jedynie zwiększą ich przeładowanie danymi. Konsumenci, już teraz zmagający się z nadmiarem informacji, otrzymają jeszcze więcej skomplikowanych treści, co zamiast ułatwić im podejmowanie świadomych decyzji, może prowadzić do większej dezorientacji.

Dalsze prace po wakacjach

Porozumienie Rady UE dotyczące RIS to krok naprzód, jednak projekt nadal budzi wiele obaw, szczególnie w zakresie VfM, zachęt, testów najlepszego interesu oraz wymogów ujawniania informacji. Propozycje te, choć mają na celu ochronę konsumentów i zwiększenie przejrzystości, mogą w praktyce prowadzić do nadmiernych obciążeń zarówno dla konsumentów, jak i producentów. Kluczowe będą nadchodzące negocjacje trójstronne pomiędzy Komisją Europejską, Radą i Parlamentem Europejskim, które mają na celu rozwiązanie tych problemów. Ich celem powinno być zapewnienie, że pakiet regulacji spełni swoje cele, takie jak ochrona konsumentów i promowanie uczciwości na rynku, bez tworzenia dodatkowych, niepotrzebnych barier inwestycyjnych. Istotne jest, aby nowe przepisy były zrozumiałe i łatwe do wdrożenia, co pozwoli uniknąć ryzyka przeciążenia konsumentów nadmiarem trudnych do zrozumienia informacji oraz zapewni, że twórcy będą mogli skupić się na dostarczaniu wysokiej jakości produktów.