14 grudnia br. Parlament Europejski i Rada UE osiągnęły kompromis polityczny dotyczący głównych postanowień projektu dyrektywy CSDDD (Corporate Sustainability Due Dilligence Directive). Zakłady ubezpieczeń „rzutem na taśmę” zostały zwolnione z obowiązku oceny działalności swoich klientów w zakresie poszanowania praw człowieka i kwestii środowiskowych oraz w skrajnych przypadkach rozwiązywania z nimi umów ubezpieczenia.

Due diligence klientów – rys historyczny

23 lutego 2022 r. Komisja Europejska przesłała do Parlamentu i Rady dyrektywę w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, która zmienia dyrektywę w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Rada UE przyjęła swoje stanowisko 1 grudnia 2022 r. Zawiera ono uzgodniony przez czeską prezydencję tekst projektu dyrektywy.

Głównym celem CSDDD jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom działalności przedsiębiorstw dla poszanowania praw człowieka i kwestii środowiskowych. Dyrektywa określa ramy, które pomogą przedsiębiorstwom oceniać ryzyka i odpowiednio nimi zarządzać. Projekt ustanawia przepisy dotyczące:

• obowiązków przedsiębiorstw dotyczących rzeczywistych i potencjalnych niekorzystnych skutków dla praw człowieka i środowiska w odniesieniu do ich własnej działalności, działalności ich jednostek zależnych oraz działalności prowadzonej przez ich partnerów biznesowych w ramach łańcuchów działalności przedsiębiorstw
• odpowiedzialności za naruszenia wyżej wymienionych obowiązków
• obowiązku przyjęcia planu służącego zapewnieniu zgodności modelu biznesowego i strategii biznesowej przedsiębiorstwa z założeniami procesu przechodzenia na gospodarkę zrównoważoną oraz z celem polegającym na ograniczeniu globalnego ocieplenia do 1,5°C.

Które przedsiębiorstwa są objęte dyrektywą?

Według propozycji Komisji zakres podmiotowy dyrektywy obejmuje przedsiębiorstwa, które w zatrudniają średnio ponad 500 pracowników (według ostatniego rocznego sprawozdania finansowego), a ich przychody netto ze sprzedaży w skali globalnej przekraczają 150 mln EUR. Przedsiębiorstwa, które zatrudniają średnio ponad 250 pracowników i w ostatnim roku obrotowym osiągnęły przychody netto w skali światowej w wysokości ponad 40 mln EUR również powinny stosować dyrektywę. O ile co najmniej 20 mln EUR osiągnęły w jednym lub kliku wskazanych w projekcie sektorach, tj. tekstylno-odzieżowym i obuwniczym (produkcja i sprzedaż), rolnictwie, leśnictwie, rybołówstwie, art. spożywczych i napojach oraz szeroko rozumianym sektorze wydobywczym.

Zakres przedmiotowy dyrektywy

Projekt dyrektywy obejmuje następujące zagadnienia:

Art. 4 Należyta staranność

Art. 5 Uwzględnianie należytej staranności w politykach przedsiębiorstwa i jego systemach zarządzania ryzykiem

Art. 6 Identyfikacja rzeczywistych i potencjalnych niekorzystnych skutków

Art. 6a Priorytetyzacja zidentyfikowanych rzeczywistych i potencjalnych niekorzystnych skutków pod względem ich wagi

Art. 7 Zapobieganie potencjalnym niekorzystnym skutkom

Art. 8 Usuwanie rzeczywistych niekorzystnych skutków

Art. 9 Procedura dotycząca skarg

Art. 10 Monitorowanie

Art. 11 Komunikacja (na stronie www)

Due diligence klientów – nadzór

Proponowana dyrektywa przewiduje też powołanie organu nadzorczego, który miałby uprawnienia:

a) do nakazania:

• zaprzestania naruszeń przepisów krajowych przyjętych na podstawie dyrektywy,
• niedopuszczenia do kolejnych przypadków danego zachowania,
• w stosownych przypadkach – zapewnienia środków zaradczych proporcjonalnych do naruszenia i koniecznych do jego zaprzestania;

b) do nakładania kar

c) do przyjmowania środków tymczasowych w pilnych przypadkach ze względu na ryzyko wystąpienia poważnej i nieodwracalnej szkody.

Według dyrektywy przedsiębiorstwa ponoszą odpowiedzialność cywilną za szkody wyrządzone osobie fizycznej lub prawnej, jeśli umyślnie lub w wyniku zaniedbania nie wypełnią obowiązków dotyczących należytej staranności. Przedsiębiorstwo nie może zostać pociągnięte do odpowiedzialności, jeżeli szkoda zostanie wyrządzona przez jego partnerów biznesowych w jego łańcuchu działalności. Poszkodowane osoby fizyczne lub prawne mają prawo do pełnego odszkodowania za zaistniałą szkodę zgodnie z prawem krajowym.

Trilogi i problematyczny łańcuch wartości

We wrześniu 2023 r. rozpoczęły się trilogi pomiędzy Komisją, Parlamentem i Radą. W świetle propozycji Rady rozszerzona miała zostać definicja łańcucha działalności, który obejmowałby w szczególności działalność ubezpieczających i ubezpieczonych na podstawie umów ubezpieczenia zawartych z regulowanym przedsiębiorstwem finansowym. Takie brzmienie dyrektywy zobowiązywałoby zakłady ubezpieczeń do oceny działalności swoich klientów i w skrajnych przypadkach do czasowego zawieszenia stosunków handlowych z danym partnerem, a nawet rozwiązania relacji biznesowych w odniesieniu do danej działalności, jeśli potencjalne niekorzystne skutki są poważne.

Stanowisko PIU przedstawione Ministerstwu Funduszy i Polityki Regionalnej

Radę Unii Europejskiej tworzą ministerstwa poszczególnych krajów UE, w zależności od omawianego obszaru. Za projekt CSDDD odpowiada w Polsce Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej. W wystąpieniu z 25 października 2023 Polska Izba Ubezpieczeń zwróciła się do ministerstwa o wyłączenie zakładów ubezpieczeń z obowiązku dokonywania due dilligence swoich klientów. PIU podkreśliła, że CSDDD może wprowadzić obowiązki, które znacząco skomplikują świadczenie usług ubezpieczeniowych, a tym samym może doprowadzić do nieoczekiwanych i negatywnych skutków w gospodarce krajowej. Projekt dyrektywy wymaga, aby zakłady ubezpieczeń były zobowiązane do analizy działalności swoich klientów, z wyłączeniem małych i średnich przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i osób prywatnych. Niewłaściwie stosowanie tych obowiązków przez zakłady ubezpieczeń może skutkować sankcjami i obowiązkiem naprawienia szkody.

Due diligence klientów a ubezpieczenia obowiązkowe

Zwróciliśmy uwagę ministerstwa, że brak możliwości oferowania umowy ubezpieczenia pozostawałby w sprzeczności z koniecznością zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, w tym ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych zakład ubezpieczeń posiadający zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe nie może odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, jeżeli w ramach prowadzonej działalności ubezpieczeniowej zawiera takie umowy ubezpieczenia. Należy przy tym podkreślić, że ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej chronią osoby trzecie, w tym ofiary wypadków, które nie mają wpływu na działalność przedsiębiorcy naruszającego przepisy ochrony środowiska lub prawa człowieka. Zakaz ubezpieczania miałby również negatywne konsekwencje dla pracowników, chociażby w zakresie dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnych i zdrowotnych.

Wstępne porozumienie z 14 grudnia 2023 r.

Kompromis pomiędzy Parlamentem i Radą ma charakter kierunkowy. Zakłady ubezpieczeń zostały wyłączone z postanowień dyrektywy w zakresie niższego szczebla łańcucha wartości (downstream value chain). Ostateczna treść projektu dyrektywy nie jest jeszcze znana. Już dziś jednak wiadomo, że duże instytucje finansowe, w tym zatrudniające ponad 500 pracowników zakłady ubezpieczeń, będą w przyszłości stosowały dyrektywę w zakresie działalności własnej oraz upstream value chain. Będą również zobowiązane do przyjęcia i wdrożenia planów transformacji klimatycznej. Zgodnie z art. 15 projektu, przedsiębiorstwa przyjmują plan, obejmujący działania wykonawcze oraz odnośne plany finansowe i inwestycyjne. Plany te mają zapewnić, by model biznesowy i strategia biznesowa przedsiębiorstwa były spójne z transformacją w stronę gospodarki zrównoważonej. W planie będzie trzeba wskazać (na podstawie informacji, do których przedsiębiorstwo ma racjonalny dostęp), w jakim stopniu zmiana klimatu stanowi ryzyko dla działalności przedsiębiorstwa lub obszar, na który ma ona wpływ. W przypadku, gdy zmiana klimatu zostaje wskazana lub powinna była zostać wskazana jako jeden z głównych obszarów, z którym wiąże się ryzyko dla działalności przedsiębiorstwa lub w którym występują skutki jego działalności, przedsiębiorstwo włącza do swojego planu cele redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Projekt zakłada wdrożenie przepisów w terminie 2 lat od wejścia w życie dyrektywy w odniesieniu do większych przedsiębiorstw, zatrudniających ponad 500 pracowników oraz czterech lat w stosunku do pozostałych, zatrudniających powyżej 250 pracowników.