Zrównoważone finansowanie to pomysł organizacji międzynarodowych na gospodarkę przyjazną środowisku. Jak go rozumieć, co warto wiedzieć? Przygotowaliśmy dla was kompendium wiedzy na temat zrównoważonego finansowania.

Zrównoważone finansowanie – rys historyczny

25 września 2015 roku w Nowym Jorku rządy 193 państw członkowskich ONZ przyjęły agendę na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, a 12 grudnia 2015 r. rządy 195 państw przyjęły porozumienie klimatyczne z Paryża. To podwaliny polityki zrównoważonego rozwoju, na których opierają się kolejne dokumenty i wytyczne. Pomysł ma światową genezę. Realizuje go m. in. Komisja Europejska, która wdraża agendę ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, ale też opracowała własne cele związane z klimatem. Jest nim m.in. skierowanie przepływów kapitału w kierunku zrównoważonych inwestycji i zahamowanie zmian klimatu. Szczegółowe rozwiązania zakładają próby włączania zrównoważonego finansowania (sustainable finance) do procesów podejmowania decyzji inwestycyjnych.

Grupa ekspertów KE

W grudniu 2016 r. Komisja Europejska ustanowiła Grupę ekspertów, której powierzyła opracowanie strategii UE na rzecz zrównoważonego finansowania. Grupa ekspertów po dwóch latach  przedstawiła szczegółową wizję dla Europy w zakresie zrównoważonego finansowania. Określiła nadrzędne zasady dotyczące europejskiego systemu finansowego, w tym zwiększenie stabilności finansowej przez włączenie czynników ESG[1] do procesu podejmowania decyzji inwestycyjnych. Jako działanie następcze Komisja opublikowała Plan działania na rzecz finansowania zrównoważonego wzrostu gospodarczego[2].

Zrównoważone finansowanie – prace Grupy roboczej

Grupa ekspertów musiała w pierwszej kolejności zmierzyć się z jedną z najważniejszych kwestii, a mianowicie określeniem, co jest „ekologiczne” lub „zrównoważone”. W tym celu powstało osiem głównych zaleceń, w tym utworzenie systemu klasyfikacji na poziomie UE, tzw. systematyki zrównoważonego rozwoju[3]. Eksperci doradzają, aby w pierwszym kroku ustalić, kiedy daną działalność gospodarczą można uznać za zrównoważoną środowiskowo. Powyższe zalecenie znalazło się również w Planie działania… i dlatego Komisja Europejska przygotowała projekt Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje[4].

Przejrzystość działań

Inwestorzy instytucjonalni, podmioty zarządzające aktywami i doradcy finansowi uwzględniają ryzyko dla zrównoważonego rozwoju w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych lub w procesie doradztwa. Niestety nie zawsze odbywa się to w przejrzysty sposób. W rezultacie, zdaniem Komisji Europejskiej, klienci nie otrzymują pełnych informacji, których potrzebują do podejmowania decyzji inwestycyjnych lub formułowania rekomendacji inwestycyjnych. To kolejna istotna kwestia podjęta przez Komisję Europejską, która przygotowała projekt Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ujawniania informacji dotyczących zrównoważonych inwestycji i ryzyka dla zrównoważonego rozwoju oraz w sprawie zmiany dyrektywy (UE) 2016/2341[5].

Czy rynek ubezpieczeniowy został włączony w prace dotyczące zrównoważonego finansowania?

Jak najbardziej, elementem Planu działania… było m.in. zwrócenie się do EIOPA o dostarczenie opinii w zakresie wpływu regulacji ostrożnościowych z zakresu ubezpieczeń na zrównoważone finansowanie. Z prośbą o opinię Komisja Europejska wystąpiła w sierpniu 2018 r., EIOPA odpowiedziała w lipcu 2019 r.

Rozwińmy więc każdy z powyższych punków.

Taksonomia – jaka działalność sprzyja środowisku?

Określeniu, co jest ekologiczne, ma pomóc taksonomia. Komisja Europejska prowadzi konsultacje publiczne raportu opracowanego przez międzynarodową grupę ekspertów[6] zatytułowanego „Finansowanie zrównoważonej gospodarki europejskiej. Taksonomia – raport techniczny”. Raport zawiera opis różnych rodzajów działalności gospodarczej, które pozwalają na realizację zadeklarowanych celów klimatycznych. Komisja przygotowała też Projekt Rozporządzenia o Taksonomii, który wyróżnia 6 celów środowiskowych:

1. łagodzenie zmian klimatu;
2. przystosowanie się do zmian klimatu;
3. zrównoważone wykorzystanie i ochrona zasobów wodnych i morskich;
4. przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, zapobieganie powstawaniu odpadów i ich recykling;
5. zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola;
6. ochrona zdrowych ekosystemów.

Raport koncentruje się na łagodzeniu zmian klimatu. Zawiera 67 różnych rodzajów działalności, która – pod pewnymi warunkami – może być postrzegana jako realizująca ten pierwszy i jak się wydaje najistotniejszy cel środowiskowy. Dla przykładu w dziedzinie transportu wyróżniono jako sustainable transport kolejowy, drogowy, żeglugę śródlądową, ale już nie morską. Podobnie nie uwzględniono jako zrównoważonego transportu lotniczego. Używanie taksonomii ma być dobrowolne, możliwe będzie stosowanie metod alternatywnych.

Taksonomia – skomplikowany proces

Raport wyróżnia 5 kroków stosowania Taksonomii przez instytucje finansowe, którymi w zakresie ubezpieczeń będą zakłady ubezpieczeń oferujące IBIPy[7].

1. zbadanie, czy aktywność gospodarcza emitenta papieru wartościowego zalicza się do jednej z akceptowalnych dziedzin gospodarki;
2.  czy emitent spełnia szczegółowe normy dla tej działalności, na przykład normę mniej niż 100g dwutlenku węgla na 1 kWh wytwarzanej elektryczności;
3. zweryfikowanie kryterium DNSH[8] – sprawdzenie, czy emitent nie prowadzi działalności, która pozostaje w sprzeczności z pozostałymi pięcioma celami środowiskowymi;
4. sprawdzenie, czy emitent nie prowadzi działalności z pogwałceniem gwarancji socjalnych (prawo do tego, aby nie być zmuszanym do pracy przymusowej, wolność zrzeszania się, prawo pracowników do organizowania się, prawo do rokowań zbiorowych, równe wynagrodzenia dla pracowników płci męskiej i żeńskiej za pracę takiej samej wartości, niedyskryminowanie pod względem szans i traktowania w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu, a także prawo dzieci do tego, by nie być zmuszanym do pracy);
5. obliczenie, jaką cześć przychodów emitenta stanowi działalność zrównoważona środowiskowo i uwzględnienie tego wyniku w „zieloności” całego portfela.

Już na pierwszy rzut oka widać, że cały proces jest stosunkowo skomplikowany i pracochłonny. Co gorsze, obecnie brak jest powszechnie dostępnych informacji, które umożliwiłyby dokonanie tego swoistego due diligence. Oczywiście emitenci zostaną w przyszłości zobowiązani do odpowiednich ujawnień w zakresie stopnia „zrównoważenia” swojej działalności, ale czy każdy poda do końca pewne i porównywalne informacje?

Ujawnienia

Równie istotnym jak taksonomia jest projekt unijnego Rozporządzenia w sprawie ujawniania informacji dotyczących zrównoważonych inwestycji i ryzyka dla zrównoważonego rozwoju.

Obowiązki informacyjne można postrzegać na dwóch płaszczyznach:

1. SRs – sustainability risks – ujawnianie informacji o swojej strategii dotyczącej uwzględniania ryzyk dla zrównoważonego rozwoju w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych. Przedmiotem obowiązku informacyjnego ma być wpływ czynników zrównoważonego rozwoju na dokonywane inwestycje;
2. ASIs – adverse sustainability impacts – ujawnianie informacji o niekorzystnym wpływie decyzji inwestycyjnych na czynniki zrównoważonego rozwoju.

Generalnie obowiązki informacyjne realizowane będą na poziomie:

1. zakładu ubezpieczeń poprzez publikacje na stronie internetowej;
2. produktu poprzez dostarczenie klientowi odpowiednich informacji przed zawarciem umowy ubezpieczenia.

Zasadą jest, że zakład ubezpieczeń nie musi analizować niekorzystnego wpływu swoich decyzji inwestycyjnych na czynniki środowiskowe i wówczas wystarczy, żeby wyjaśnił powody braku takich analiz. Jeśli jednak zatrudnia ponad 500 pracowników, taka analiza będzie niezbędna. Wówczas na stronie internetowej powinien znaleźć się opis głównych niekorzystnych skutków dla zrównoważonego rozwoju oraz opis podjętych i, w stosownych przypadkach, planowanych działań. Ujawnienie powinno zawierać również odniesienie do przestrzegania kodeksów odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej i uznanych na szczeblu międzynarodowym standardów w zakresie należytej staranności i sprawozdawczości oraz, w stosownych przypadkach, stopień dostosowania do długoterminowych celów porozumienia klimatycznego z Paryża w zakresie globalnego ocieplenia.

Coraz więcej obowiązków informacyjnych

Raczej bez zbytniego entuzjazmu należy w tym miejscu ocenić kolejne zwiększenie obowiązków informacyjnych. Zgodnie z regulacjami prawa europejskiego, w świetle wyliczeń Insurance Europe, w przeszłości na zakładach ubezpieczeń ciążyło 79 obowiązków informacyjnych, a obecnie jest ich już 161. Po wejściu w życie regulacji dotyczących ujawnień w zakresie zrównoważonego finansowania zakłady ubezpieczeń będą zobowiązane do realizowania 174 obowiązków informacyjnych, wynikających w szczególności z Dyrektywy Wypłacalność II, Dyrektywy w sprawie dystrybucji Ubezpieczeń (IDD), Dyrektywy o handlu elektronicznym, Dyrektywy w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość, Rozporządzenia PRIIP, Rozporządzenia RODO i planowanych regulacji z zakresu sustainable finance.

Regulacje ostrożnościowe

W czerwcu br. EIOPA opublikowała Consultation Paper on an opinion on sustainability within Solvency II. Jest to projekt odpowiedzi na prośbę o poradę wystosowaną przez Komisję Europejską, która zastanawia się, czy z perspektywy zrównoważonego finansowania konieczne są zmiany w przepisach ostrożnościowych dotyczących zakładów ubezpieczeń. Ostateczną datę przesłania odpowiedzi do Komisji Europejskiej określono na 30 września 2019 r.

Zasady neutralne dla zrównoważonego finansowania

EIOPA wstępnie uznała, że generalne zasady wyceny aktywów i zobowiązań SII są neutralne dla zrównoważonego finansowania i nie utrudniają uwzględniania w wycenie ryzyk klimatycznych. Zgodnie z projektem porady dla Komisji Europejskiej, z analizy dostępnych danych wynika, że nie ma istotnej różnicy w profilu ryzyka pomiędzy akcjami zrównoważonych przedsiębiorstw i pozostałych. Jak się wydaje, podejście EIOPA nie jest daleko idące.

W swojej propozycji opinii dla KE EIOPA generalnie nie widzi konieczności zmian regulacji ostrożnościowych dotyczących funkcjonowania zakładów ubezpieczeń. Uważa, że już obecne regulacje nie stoją na przeszkodzie we wdrażaniu projektu zrównoważonego rozwoju i zrównoważonych finansów. Z takim podejściem należy się zgodzić. Warto podkreślić, że w zakresie ubezpieczeń majątkowych umowy są generalnie zawierane na krótkie okresy, co pozwala w razie konieczności odpowiednio dostosować poziom składki. Ponadto zrównoważone finansowanie nie powinno podważać zasady ostrożnego inwestora stanowiącej jedną z podstawowych zasad regulacji ostrożnościowych Solvency II. Tak jak dotychczas, zakłady lokując środki finansowe powinny przede wszystkim kierować się stopniem bezpieczeństwa, jakości, rentowności i płynności[9].

Bardziej i mniej zrównoważone pomysły w zakresie zrównoważonego finansowania

Brukselski think tank Breugel wiosną 2019 r. przeprowadził prezentację i debatę nad raportem swoich ekspertów „Principles of sustainable finance”[10]. W świetle tego raportu[11] wyróżniamy 3 fazy zrównoważonego finansowania.

1. Instytucje finansowe unikają pożyczania środków i inwestowania w tzw. grzeszne spółki (ang. „sin companies”). Chodzi o firmy, które produkują papierosy, miny przeciwpiechotne, wykorzystują pracę dzieci lub są zaangażowane w polowania na wieloryby. Powyższe prowadzi do spadku cen akcji tych spółek i podwyższa koszt kapitału (czyli minimalną stopę zwrotu, jakiej wymaga dawca kapitału).
2. W drugiej fazie instytucje finansowe wyraźnie uwzględniają czynniki negatywne społecznie i środowiskowo w podejmowaniu decyzji. W perspektywie średnio lub długoterminowej inwestowanie w określone spółki może się wiązać z koniecznością zapłacenia specjalnego podatku (na przykład podatku węglowego) i rzutować na reputację instytucji finansowej.
3. W trzecim etapie zrównoważonego inwestowania odchodzi się od perspektywy ryzyka. Zamiast unikać niezrównoważonych przedsiębiorstw, instytucje finansowe inwestują tylko w zrównoważone firmy i projekty. W tym podejściu finanse bezpośrednio wspierają zrównoważony rozwój, na przykład poprzez finansowanie opieki zdrowotnej, zielonych budynków, farm wiatrowych, producentów samochodów elektrycznych i projektów ponownego wykorzystania gruntów. Punktem wyjściowym w procesie inwestycyjnym jest opracowanie listy przedsiębiorstw, w które można zainwestować, a nie tak jak w fazie pierwszej listy przedsiębiorstw, w które nie powinno się inwestować.

Na szczęście unijne projekty legislacyjne na razie nie zawierają tak daleko idących propozycji. Warto jednak być czujnym i  dbać o to, żeby słuszne postulaty i cele nie zostały źle zaimplementowane.

Źródła:

[1] ang. Environmental, Social and Governance

[2] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Plan działania: Finansowanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego (COM(2018) 97 final), dalej „Plan działania…”

[3] ang. Taxonomy

[4] Dokument COM(2018) 353 final z 24 maja 2018 r.

[5] Dokument COM(2018) 354 final z 24 maja 2018 r.

[6] TEG – Technical Expert Group

[7] Insurance Based Investment Product

[8] Doing Not Significant Harm

[9] Art. 276 ust. 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej

[10] Debatę możemy zobaczyć tutaj https://www.youtube.com/watch?v=l5oEZ7P4HfI

[11] Dirk Schoenmaker, Willem Schramade, Principles of Sustainable Finance, https://www.researchgate.net/publication/330359025_Principles_of_Sustainable_Finance